sticky

  • szoping
  • deviantart

sobota, 11 kwietnia 2015

Historia Sztuki Starożytnego Rzymu

V w. p.n.e - IV w. n.e


Rzym był miastem a zarazem państwem położonym  na półwyspie Apenińskim, skupiające całą sieć licznych urzędów oraz będącym siedzibą władzy. W drodze podbojów zdobywał coraz to nowe terytoria. Początkowo władał terenami pobliskimi a niedługo potem już całym półwyspem. Podporządkował sobie także Sycylię, Azję Mniejszą,  i całe Bizancjum, tereny dzisiejszej Francji, Niemiec, Austrii, Belgii i Wielkiej Brytanii. Tak więc sztuka Rzymu obejmowała ogromne obszary Europy, Afryki i Azji.



Przede wszystkim Rzym początkowo był republiką - rządził senat, ale udział we władzy  miały liczne warstwy obywateli. Następnie stał się cesarstwem, które rządzone było przez cezarów. 
Wyznania religijne były podobne do Greckich - wiara politeistyczna, czyli w wielu Bogów, których pożyczano sobie od Greków i nadawano im własne nazwy. 
Rzymianie stali się wielkimi innowatorami w zakresie architektury i budownictwa.

Architektura


Tutaj należy zacząć od omówienia planu miasta, który był dosyć charakterystyczny. Ulice przypominały siatkę a dwie główne krzyżujące się ze sobą tworzyły rynek  tzw. Forum Romanum. Ulice były wybrukowane z kanalizacją. Ludzie ubożsi mieszkali  w domach wspólnych piętrowych, niekiedy posiadającymi balkony. Zamożniejsi obywatele mieszkali  w domach prywatnych. W nich, za wejściem, znajdowało się atrium ( pomieszczenie z otworem w dachu do oświetlenia wnętrza). W nim mieściło się impluvium - basen w podłodze w którym gromadziła się woda deszczowa, a nad nim otwór w dachu zwany compluvium. 



Za atrium znajdowały się sypialnie, dziedziniec otoczony  kolumnadą i obiegające go pokoje. W atrium i na dziedzińcu zazwyczaj stały rzeźby a ściany zdobione były malowidłami.  Tablinum - był to pokój pana domu a triclinium stanowiło salę jadalną, biesiadną. Perystyl był wewnętrznym ogródkiem. 

W przeciwieństwie do Greków, którzy budowali z bloków twardego kamienia - marmuru, Rzymianie używali kamieni miękkich, niewielkich. Głównie stosowano wypaloną cegłę, kamień spajano zaprawą wapienną ( wapno , woda, kurze białka). Czasem łączono cegłę z kamieniem. Dodatkowo stosowano okładzinę marmurową. Te umiejętności pozwoliły Rzymianom tworzyć bardzo wymyślne konstrukcje, do których można zaliczyć na przykład różnego rodzaju łuki. Złożone z klińców ciosowych, stanowiły one nowość konstrukcyjną tamtych czasów. Stosowano je na przykład w akweduktach


Zbudowane na zasadzie piętrowo położonych łuków arkadowych. Na nich wyżłobione było koryto, które doprowadzało wodę do miasta. 
Rzymianie w znacznym stopniu rozwinęli budowle spiętrzane, dodatkowo wymyślili sklepienia beczkowe / kolebkowe, które stosowano w świątyniach, korytarzach i termach, oraz kopułę, którą budowano z ciosów kamiennych ( zapożyczone od Etrusków ). 
Jedną ze słynniejszych świątyń Rzymskich był Panteon ( 126 r. n.e. ) - świątynia wszystkich bogów, zbudowana na planie koła ( rotunda ).


Pokryty jest niewysoką kopułą z otworem w dachu, w celu wpuszczenia światła. Przed wejściem znajduje się portyk, wspierający tympanon. Średnica kopuły wynosi 44 m i równa się wysokości budowli. Nie posiadała ona tzw. latarni.  Twórcą Panteonu był Apollodoros z Damaszku. 
Będąc w temacie świątyń należy pamiętać, że Rzymianie rozpoczęli budowę Bazylik, które później ( bardziej rozbudowane )w okresie Bizancjum, będą odgrywały istotną rolę. 
Pierwsze bazyliki budowane były na planie prostokąta, dzielone kolumnadą na trzy części. Środkowa była najwyższa i posiadała własny dach opadający ku bokom. 


Wnętrze nie posiadało sufitu dlatego też można było dostrzec belki i wiązania stropowe. Okna bazyliki zakończone były półkoliście ( co również było nowością architektoniczną ) i biegły dwoma szeregami. Do wnętrza prowadził portyk  wsparty na kolumnach tak jak w Panteonie. Początkowo bazylika służyła zgromadzeniom o różnym charakterze np. sądowym, okazjonalnym lub handlowym. Bazylika jako miejsce kultu religijnego, pojawi się znacznie później. 
Kolejnym istotnym obiektem są termy - rzymskie łaźnie. Miejsce przeznaczone nie tylko do kąpieli ale także do towarzyskich spotkań. 
Posiadały one wiele pomieszczeń. Ważniejszymi są : Frigidarium ( miejsce z zimną wodą ), oraz Caldarium ( miejsce z ciepłą / gorącą wodą ). 
Ponad to powstawały liczne łuki triumfalne np. łuk Tytusa w Rzymie ( 81 r. n.e.). Spełniały one rolę głównie dekoracyjną ale także upamiętniającą ważną osobę.


Jak widać łuk triumfalny składa się tak jakby z dwóch kondygnacji. Pojawiają się dwa gzymsy. Jeden w środku, tworzy podział kondygnacyjny a drugi spełnia rolę wieńczącą. Dolna partia wzbogacona jest po środku o arkadę, po bokach dekorowana półkolumnami o głowicach kompozytowych. Dwie z nich ( wewnętrzne ) są kanelurowane, czyli żłobione. 
Kolejnym rozwiązaniem architektonicznym jest amfiteatr np. koloseum. Nie przypomina on greckich amfiteatrów, ponieważ zbudowany jest na planie koła.



Stał i stoi swobodnie po środku miasta. Wzniesiony został przez Flawiuszy. Budowę zakończono w 80 r n.e. Wokoło przez trzy piętra biegną arkady - półkoliste łuki dzielone filarami. W późniejszym okresie dobudowano czwarte piętro, bez arkad. Najniższa kondygnacja była w stylu toskańskim, druga w jońskim, trzecia w korynckim. Wewnątrz po środku znajdowała się okrągła arena, a wokół niej biegły piętrowo ułożone ławy, wsparte na potężnych filarach. Koloseum przystosowane było głównie do krwawych widowisk, które odpowiadały ówczesnej mentalności społeczeństwa np. pojedynków gladiatorów lub wyścigów rydwanowych. 
W architekturze Rzymskiej wiele elementów zapożyczonych zostało z architektury Greckiej jak np. trzy podstawowe porządki : koryncki, dorycki i joński. Poza tymi trzeba Rzymianie wymyślili jeszcze porządek kompozytowy, który opierał się na komponowaniu zbiorowym elementów porządku jońskiego i korynckiego.  Czyli łączenia ślimacznic ( joński ) i liści akantu ( koryncki ).


Ponad to zapożyczyli również porządek toskański, który z kolei skopiowany został od Etrusków.  
W tym porządku kolumny zamiast żłobień były gładkie. Głowica przypominała dorycką ale w przeciwieństwie do doryckich, które stały bezpośrednio na stylobacie,  kolumny toskańskie miały dodatkową bazę. 

Tak więc w architekturze rzymskiej pojawia się pięć porządków z czego jeden jest wymyślony, trzy zapożyczone są od Greków a jeden od Etrusków.


Rzeźba

Jeżeli chodzi o rzeźbę Rzymską trzeba pamiętać, że Rzymianie bazowali głównie na kopiowaniu dzieł. Sprowadzano je z Grecji aby się na nich wzorować. Tak więc podczas gdy w Grecji forma rzeźby rozwijała się stopniowo, w Rzymie nie było jej w ogóle. Brakuje tutaj jakiegokolwiek rozwoju stylowego czy mody. Wszystko zapożyczone zostało od Greków. Nie mniej jednak rzeźby rzymskie różniły się od greckich choćby sposobem przedstawienia a podczas kopiowania często zmieniano drobne szczegóły. Były one bardzo realistyczne, co również zostało zaczerpnięte ale tym razem od Etrusków. Ponad to w Grecji rzeźbiono z brązu a rzymianie używali do tego gł marmuru, choć brąz także czasami się pojawiał np. w pomniku Marka Aureliusza, który omówię później. Drobne portrety wykonywano często na miejscu.

W okresie republiki były to często wizerunki  gospodarza i członków jego rodziny. Wszelkie detale i defekty ukazane były pieczołowicie i z największą starannością. Poniżej portret rzymskiego Patrycjusza.

   
Widać, że artysta nie bał się ukazać postaci z wszelkimi defektami anatomicznymi. Brak tutaj upiększania. Każda zmarszczka jest zaznaczona dzięki czemu mamy świadomość, że patrzymy na starszą osobę. Twarz bardzo realistyczna będąca dokumentem swojej epoki. Brakuje jednak emocji i ekspresji twarzy. To cecha charakterystyczna rzeźby rzymskiej. Nie ma emocji. Portret jest tylko uwiecznieniem wizerunku danej osoby.
Ten sposób portretowania był lubiany przez wszystkich obywateli niezależnie od stanowiska. I kiedy np. w Egipcie idealizowano władcę a sposób przedstawiania zależał od pozycji społecznej, tutaj nie było wyróżnień. Realistyczny portret dotyczył nawet osoby piastującej najwyższe stanowisko w całym Rzymie.  Nie było upiększania i idealizowania.

Sytuacja nieco zmienia się gdy nastaje okres cesarstwa. Ludzie prywatni nadal pragnęli by portretowano ich realistycznie, natomiast osoby na wyższych stanowiskach, lub władcy potrzebowały czegoś co podkreśliłoby ich wysoki stan społeczny. Tak więc rozpoczęła się idealizacja, która miała budzić bojaźń i szacunek. Przykładem takiego nurtu jest słynny pomnik konny Marka Aureliusza w Rzymie.


Może tutaj nie widać dokładnie ale twarz Marka Aureliusza jest wyraźnie wygładzona, wyidealizowana. Postać ukazana jest na koniu, młody Aureliusz trzyma prawą rękę w geście pozdrowienia. Pomnik emanuje dumą, jest bardzo władczy i publiczny - ukazujący siłę. Wykonany jest z brązu, niegdyś częściowo pokrytego złotem. Jest to jedyny antyczny pomnik zachowany w całości. Stał się wzorem dla rzeźby nowożytnej, kiedy to rozpoczęto serię pomników konnych, będących idealnym przedstawieniem dla władcy.

Inną formą rzeźby rzymskiej były reliefy. Występowały one wszędzie - na kolumnach, łukach triumfalnych  a także marmurowych sarkofagach. Przede wszystkim górowała tematyka batalistyczna. Sceny walk i zwycięskie bitwy wielkich wodzów, wspaniale ukazane w ruchu. Idealnym przykładem do opisania jest kolumna Trajana.



Składa się ona z przedstawionych 2500 scen, które ukazują zwycięstwo cesarza nad Dakami ludami zamieszkującymi tereny wschodnie. Każda postać jest inna, wykonuje inną czynność, jest przedstawiona w innym geście. W tej tematyce Rzymianie osiągnęli mistrzostwo - nabyli umiejętność przedstawienia tłumu z zachowaniem indywidualnych cech każdej z postaci.

Malarstwo

Było to głównie malarstwo ścienne ale także tworzono mozaiki. Tematyka ; głównie roślinna, ludzie - przedstawienia figuralne, martwe natury, jak również iluzjonistyczne przedstawienia wnętrz  z zastosowaniem perspektywy. Malowano głównie metodą fresco - co oznacza z włoskiego "świeży". Fresk jest trwałą techniką malarstwa ściennego, w której pigmentami rozprowadzanymi wodą ( gł. temperą ) maluje się bezpośrednio na jeszcze mokrej warstwie. Fresk może być wykonany tylko na świeżym tynku. Jego wierzchnią warstwę nakłada się  na taką powierzchnię, która może być zamalowana  jednego dnia. Całość malowidła zwykle projektowana jest na kartonie i przenosi metodą przepróchy.
Mozaika natomiast jest to obraz wykonany z drobnych kolorowych szkieł czy kamieni wtapianych w zaprawę. 

Najważniejszymi ośrodkami malarstwa były Pompeje i Herkulanum. Rozwijały się mniej więcej do 63 r. n.e. Potem wybuchy wulkanu przyniosły całkowitą zagładę. Jednak myślę, że tę historię o Wezuwiuszu wszyscy znamy. 





Powyżej przykłady zwykłych malowideł  ściennych, a poniżej przykłady malowideł iluzjonistycznych. 



Malowidła takie miały sprawiać wrażenie dalszej przestrzeni, trójwymiarowej iluzji, że poza konkretną ścianą istnieje jakaś dalsza przestrzeń. Uzyskiwano takie efekty  dzięki zastosowaniu odpowiedniej perspektywy zbieżnej oraz mistrzowskie użycie światłocienia. Są to przykłady pierwszego malarstwa iluzjonistycznego. 

Informacje przygotowałam w oparciu o własne notatki zgromadzone na zajęciach z liceum oraz na studiach. Skupiłam się na omówieniu podstawowych zagadnień z historii sztuki Rzymu. Wiedza jest oczywiście do indywidualnego uzupełnienia. :) 




4 komentarze:

  1. I jak to ze śmierci życie tryska. Pompeje - to wiadomo, wielka tragedia, ale znowuż dzięki temu, po prawie dwóch tysiącach lat , możemy zapoznawać się z tamtejszymi, zakonserwowanymi przez wulkaniczny pył, malowidłami...
    Naprawdę Rzymianie stali na bardzo wysokim poziomie. Szkoda, że ich muzyka nie dotrwała do naszych czasów. Starożytnej greckiej strzępki się zachowały, a rzymskiej - nie. Ciekawe...
    Pozdrawiam.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Tak zgadza się, nie mniej jednak uważam że okropne to było....taka pewna śmierć i świadomość, że nie masz wyjścia i ratunku :/
      Na muzyce nie znam się niestety, ale teraz jak o tym wspomniałaś to faktycznie bardzo ciekawe... :)
      Pozdrawiam

      Usuń
  2. Jaka Ty jesteś kochana, że to wszystko wstawiasz, piszesz w taki sposób że zawsze po jednym przeczytaniu dokładnie pamiętam ;)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Bardzo się cieszę, że według Ciebie, potrafię tak szybko przekazać wiedzę XD.
      Cała przyjemność po mojej stronie :)

      Usuń

----