sticky

  • szoping
  • deviantart

czwartek, 16 kwietnia 2015

Historia Sztuki - Bizancjum

IV w.n.e. - XV w.n.e.


Powstanie Cesarstwa Bizantyjskiego wiąże się  z podziałem cesarstwa Rzymskiego i powstaniem Konstantynopola, które w 324 roku zostało uznane za stolicę państwa przez cesarza Rzymskiego Konstantyna Wielkiego. Datowanie powstania i zakończenia Bizancjum nastręcza wiele problemów. Natomiast umownie przyjmuje się, że od początków panowania Konstantyna Wielkiego  ( 306 r. -IV w.n.e.) do upadku Konstantynopola i powstania imperium Osmańskiego ( 1453 r - XV w.n.e. ).
Ówczesne Bizancjum leżało w miejscu obecnego Stambułu. 


Głównie dominowała kultura Grecka, jednak formalnie było to nadal cesarstwo Rzymskie i dlatego też jego cesarzowie kontynuowali rzymską sukcesję. Najważniejszym pierwiastkiem w kształtowaniu sztuki była religia chrześcijańska. 

Architektura


Głównie na potrzeby religijne pojawiały się kościoły. Kościoły bizantyjskie wzorowały się na kościołach starochrześcijańskich ale znacznie go rozbudowały i wzbogaciły. Budowano je głównie z cegły na planie krzyża równoramiennego, czyli Greckiego. Każda z pięciu części pokryta była kopułą, przy czym środkowa była największa.


Również wznoszono budowle centralne. Czyli budowle wzniesione na planie centralnym, zgodnie z zasadami układu centralnego - na planie mającym dwie krzyżujące się ze sobą osie symetrii, a wnętrze i bryła ukształtowana jest odśrodkowo względem obrotowej osi symetrii. 
Takim przykładem architektury sakralnej, bizantyjskiej jest kościół Sergiusza i Bakchusa pochodzący z VI wieku. Nazywa się go czasem "Mała Hagia Sophia". Ponieważ mógł być on modelem dla wzniesionego później kościoła Hagia Sophia.



Typowym przykładem jest kościół Mądrości Bożej Hagia Sophia wzniesiony w 532 - 537 r, w formie łączącej cechy bazyliki oraz budowli na planie centralnym. Ogromem przerasta wszystkie wzniesione do tamtych czasów świątynie. Od typowych bizantyjskich natomiast różni się tym, że posiada zamiast pięciu, tylko jedną kopułę główną. 



Konstrukcja opiera się na czterech potężnych filarach, które umieszczone są w narożach kwadratu, oraz 107 kolumnach. W kwadrat wyznaczony przez filary wpisany jest okrąg, czyli plan podstawy kopuły, która wznosi się wyżej. Obciążenie opiera się na pendentywach. To bardzo charakterystyczny element w architekturze bizantyjskiej. Wcześniejsze kopuły bowiem opierały się bezpośrednio na murach, co dawało efekt ciężkości. Pendentyw sprawiał, że kopuła lekko unosiła się w górze. 


Od wschodu i zachodu do kopuły głównej przylegają mniejsze półkopuły. Nie tylko wspierają ją ale także zakrywają pozostałą część nawy głównej. Zasłonięte są z zewnątrz bębnami, w których umieszczono okna oświetlające wnętrze. Bęben zwany jest także tamburem. Znajduje się między pendentywem a kopułą w postaci szerokiego pasa, w którym umieszczano otwory okienne. 
Na tej samej osi znajdują się przypory. Przyporą zwiemy element architektoniczy, który wspiera ścianę lub nawę główną. Przypory będą odgrywać ważną rolę w architekturze gotyckiej. 


Pod kopułą i półkopułami, na osi wschód- zachód świątynia podzielona jest wzdłuż na trzy nawy. Nad nawami bocznymi pojawiają się empory. Był to rodzaj galerii lub loży otwartej do wnętrza budowli, na pietrze, gdzie modliły się kobiety. Również było to pomieszczenie dla dworu lub muzyków.  


Nawy przykryte były sklepieniem krzyżowym, Które polegało na skrzyżowaniu ze sobą dwóch sklepień kolebkowych.



Sam kościół poprzedzony jest dwoma narteksami - krytymi przedsionkami przy frontowej ścianie kościoła. Jednym wewnętrznym a drugim zewnętrznym, który otwiera się na portykowe atrium. Kościół zwrócony jest ołtarzem na wschód i kończy się głęboką apsydą.
Świątynia wykonana jest z marmuru, zielonego marmuru, porfiru. Bogato dekorowana głównie mozaikami z elementami złotymi. Gdy Turkowie zmienili Hagia Sophia na świątynię islamu, dobudowano jej  minarety. Czyli cztery wysokie i smukłe wieżyczki zadaszone w szpic.

W architekturze bizantyjskiej bardzo charakterystyczne były okna, zawsze zakończone od góry półkoliście, czasem pojedyncze, czasem dzielone na dwie części  ( biforium ) a czasem na trzy ( triforium ). Zdarzały się również podziały na cztery, zwane tetraforiami.


Tak jak w sztuce starochrześcijańskiej i tutaj mamy do czynienia z zupełnie innym typem kapitelu z jakim spotkaliśmy się np. w Grecji czy Rzymie. Dekoracje i wzory bardzo przypominały te starochrześcijańskie. Często więc pojawiały się motywy stylizowanych wici roślinnych o kształtach plecionki, również wzorujące się na kształtach liści akantu. Pojawiały się także motywy zwierząt np ptaków -pawi. Forma kapitelu przypominała kamienną kostkę.

Malarstwo i Mozaika

Świątynie bizantyjskie dekorowane były wewnątrz bardzo bogato, głównie mozaikami oraz malowidłami ściennymi. Kolorem najczęściej używanym był złoty. Tematyka sakralna ale pojawiały się również i świeckie przedstawienia np. władców i cesarzy. W przeciwieństwie do malarstwa starochrześcijańskiego postacie tutaj były sztywne, emanujące dostojeństwem oraz surową powagą. Znika delikatna ekspresja, która pojawiła się w sztuce starochrześcijańskiej.
Postacie posiadają długie pofałdowane szaty, pociągłe twarze o wydłużonych nosach, niewielkich ustach oraz wielkich oczach. Charakterystyczne jest sztywne ustawienie postaci  a także skąpa gestykulacja. Sylwetki obwiedzione są konturem, który również podkreśla fałdy szat. Stosowano skąpe tło i brak perspektywy, przez co wydaje się, że postacie wiszą w powietrzu. Tak jak w sztuce starochrześcijańskiej pojawia siętutaj nimb, czyli inaczej rodzaj aureoli, który okala głowę nie tylko świętych ale także i cesarzów, ponieważ ci równeiż traktowani byli jak święci.
Np. Cesarzowa Irena z kościoła Hagia Sophia oraz Św. Demetriusz z założycielami kościoła z kościoła św. Demetriusza w Salonikach.


Sztuka bizantyjska zasłynęła nie tylko z malarstwa i mozaik ale także z ikon. Ikona jest to niewielkich rozmiarów obraz przenośny, przedstawiający osobę świętą np Madonnę czy Chrystusa, malowany na drewnie lub płótnie. Ikony tak jak freski malowane były temperą. Najczęściej robiono to na płótnie a potem przyklejano do drewna. Przykładem typowej ikony jest np. Święty Mikołaj .


Postacie przedstawione były w charakterystycznej pozie. W lewej ręce trzymały pismo święte lub inny sakralny przedmiot, a prawa ustawiona była w geście jakby błogosławieństwa. Pociągła,poważna twarz o wielkich oczach, małych ustach, długim nosie spoglądała w dal. Pozycja była sztywna. Głowę okalał nimb. Brakowało ruchu, który w przedstawieniach świętych był obrazoburczy.
Chrystus przedstawiany był jako Kosmokrator lub Pantokrator - władca wszechświata, siedzący np. na tronie.


Stosowano także perspektywę odwróconą. Polegała ona na tym, że punkt zbieżny linii perspektywicznych znajduje się przed płaszczyzną obrazu a nie za nią, tak jak to bywa przy perspektywie linearnej. Sprawia to wrażenie, że umieszczone trójwymiarowe przedmioty ulegają rozszerzaniu im bardziej się oddalają, podczas gdy przy perspektywie linearnej jest zupełnie odwrotnie.


Powyżej na zdjęciu widzimy postacie Madonny oraz św. Łukasza piszącego ikonę. Spójrzmy na budynki w tle lub przedmiot znajdujący się pomiędzy św. Łukaszem a Madonną. Widać wyraźnie, że ich linie zbieżne idą w zupełnie innym kierunku, niż w perspektywie linearnej - im bardziej się oddalają, tym bardziej ich linie zbieżne ulegają rozszerzeniu.

Płaskorzeźba, Rzemiosło Artystyczne


W okresie bizantyjskim nigdy nie pojawiła się rzeźba przedstawieniowa. Rzeźby takie uznawano za pogańskie ponieważ przedstawiały Rzymskich czy Greckich bogów. Rozwijało się natomiast rzemiosło artystyczne oraz płaskorzeźba, którą możemy podziwiać nie tylko na kapitelach bizantyjskich głowic, ale także na misterne wyrytych przedstawieniach, w wyrobach z kości słoniowej. 


Czasem były to tylko zwykłe płytki z kompozycjami religijnymi a czasem coś bardziej okazałego i użytkowego jak np. tron cesarza Maksymiliana wykonany w 550 r. 


Poza większymi przedmiotami powodzeniem cieszyły się również i te małe jak np. bogato dekorowana, złota biżuteria, różnego rodzaju zawieszki a także relikwie np. taka oto zawieszka relikwiarzowa z początku XI wieku.


Ponad to bardzo istotnym elementem rzeźbiarstwa było rzeźbienie oraz malowanie dyptyków. Dyptyki były składanymi, artystycznie dekorowanymi przedmiotami, o charakterze dewocyjnym. Składały się z dwóch tabliczek łączonych ze sobą, które można było ze sobą złożyć. Służyły głównie w podróżach, w celach odprawienia prywatnego nabożeństwa. Spełniały rolę przenośnego ołtarzyka. Są one prekursorami średniowiecznych nastaw ołtarzowych - tryptyków, pentaptyków oraz innych poliptyków.
Poniżej dyptyk konsula Areobindusa z 506 r.


I ze sztuki Bizantyjskiej to tyle.Notatka została sporządzona z moich własnych zapisków oraz spostrzeżeń. Gdybym o czymś zapomniała, na pewno dopiszę.  
Wiedza, dla bardziej ciekawskich, oczywiście do uzupełnienia. ;)


2 komentarze:

  1. Czesc!
    Dzieki za tak fajna stronke! Mnostwo wiedzy, doceniam :)
    Poprawy wymaga fragment o ikonie, a zwlaszcza ten dotyczacy technologii. Nikt nigdy nie malowal na plotnie, zeby je potem nakleic na desce. Plotno klei sie na deske, potem pokrywa jeszcze wieloma warstwami gruntu kredowego (gesso, levkas) i dopiero na tak przygotowanej desce mozna malowac. Plotno stanowi integralna czesc podloza malarskiego, zapobiega jego pekaniu.

    OdpowiedzUsuń

----