Historia Sztuki - Starożytny Egipt

                    I Okres przejściowy i Średnie Państwo

I Okres Przejściowy był okresem rewolucji społecznej. Wewnętrzne  walki przyczyniły się  do ubóstwa, upadku hierarchii oraz zachwiania systemu gospodarczego. W następstwie tych wydarzeń doszło do upadku rzemiosła a co za tym idzie obniżenie jakości i poziomu sztuki. Władza faraona przestała się liczyć. W państwie egipskim brakowało pieniędzy a jednym ze skutków ubocznych była demokratyzacja rytów pogrzebowych. W tym czasie jednym z sepulkralnych przejawów sztuki były figurki tzw. konkubiny. 

Miały one towarzyszyć i służyć zmarłemu w zaświatach. Zmarłych natomiast chowano w trzech różnych typach grobów:

Katakumbach - po obu stronach niskiego i krętego korytarza, w zagłębieniach wydrążonych w ścianie, grzebano zwłoki. Ciała kładziono na trzcinowych matach.

Kolumbariach - wykopane w ziemi piętrowe grobowce z cegły suszonej. Na każdym poziomie dwie lub trzy komory, w których na matach lub w drewnianych trumnach umieszczano zwłoki. Fasada grobowca założona cegłami tworzyła łukowate okna na dwóch kondygnacjach. Był to prototyp rzymskich kolumbariów. Przypuszczalnie chowano w nich ludzi średniozamożnych.

Grobach sklepionych - zbudowane z cegły na powierzchni ziemi wyposażone w sklepienia a w każdym z nich po trzy sarkofagi. Prawdopodobnie był to typ grobowca dla ludzi najzamożniejszych.

Niestety w okresie przejściowym łatwo można zauważyć, że w sztuce proporcje odbiegają od wzorców kanonu. Jakość wykonania znacznie się obniżyła. Widać to ewidentnie na reliefie steli grobowej  naczelnika Nefer.

Głowa zbyt duża, oko za długie a także lewa dłoń. Nogi od kolan w dół zbyt małe i cienkie.
Innymi charakterystycznym dziełem dla tego okresu są tzw. modele, które wykonywano dla wielmożów.

Te grupy figuralne, niedużych rozmiarów, wykonywane były z drewna a następnie malowane. Wkładano je zmarłym do grobu.

Średnie Państwo ( 1991 - 1786 r. p.n.e. )

W tym okresie państwo egipskie było osłabione po okresie przejściowym. To samo stało się z władzą faraona. W tym czasie to kapłani przejęli władzę a budownictwo posiadało charakter bardziej  fortyfikacyjny. Architektura zmieniła nieco formę a głównym elementem wchodzącym w jej skład były skały. Pierwszym przykładem jest  świątynia Mentuhotepów w Deir el-Bahari. 

Jak widać pojawiła się forma piętrowa świątyni. Szeroka rampa prowadzi na TERASĘ wspartą na PORTYKACH. Na niej znajduje się kolejna z PERYSTYLEM otwartym z trzech stron. Dzieło wieńczy niewielka piramida. Za budowlą znajduje się część wpisana w skały - podwórzec również otoczony portykami a za podwórzem sala HYPOSTYLOWA ( kolumnowa), CELLA z ołtarzem i na samym końcu właściwe sanktuarium. 

Inny, tym razem sepulkralny, typ budowli tego okresu są groby książąt Wahka i Ibu w Kau. Styl tych grobowców wyraźnie nawiązuje do budowli Starego Państwa ale tak jak świątynia Mentuhotepów, wpisane są w skałę. 

Jeśli dobrze się przyjrzeć przypominają zespół grobowy w Gizie. Nad Nilem znajduje się brama, przypominająca PORTYK a za nią rampa, która prowadzi do górnej świątyni składającej się z kilku pięter. Wchodziło się do nich po schodach. Mury zewnętrzne tylnego podwórca ciągnęły się do samych skał, które są elementem wieńczącym budowlę.

Bardzo ciekawym rozwiązaniem budownictwa sepulkralnego były grobowce wielmożów, jednak nie w formie mastab a grobowców kutych w skale. Poniżej przykład takiego grobowca w Beni Hassan. 

Dla tych budowli charakterystyczna była rampa, wąska i stroma prowadząca do przedsionka, którym był portyk wsparty na kolumnach, które opracowywano z pozostawionych na miejscu fragmentów skały. Kolumny były kanelurowane i przypominały kolumny doryckie, o których dokładniej będę pisać przy omawianiu kultury i sztuki greckiej. Zaraz za portykiem znajdowało się pomieszczenie z niszą na posąg zmarłego. W ścianie  skalnej natomiast znajdowały się ślepe wrota, które prowadziły do szybu a ten z kolei do właściwej komory grobowej. Pomimo tego iż nie były to grobowce w formie mastab to jednak układem wewnętrznym je bardzo przypominały.
Niestety zważywszy na ciężką sytuację finansową Średniego Państwa mniejsze budowle wznoszono z suszonej cegły. Jedynie świątynie Bogów i ważniejsze okazy architektoniczne budowane były z kamienia.
Z nowości, o których należy wspomnieć to nowy typ KAPITELU. Zamiast liści palmy czy kwiatu lotosu mamy głowę bogini Hathor ( po lewej ) oraz filar Ozyriacki ( po prawej ), które świecą tryumfy w następnych okresach.

Pojawiają się także ponownie sfinksy, jednak są dekoracją większych  zespołów świątynnych, przy których także stoją obeliski z czerwonego granitu, pokryte inskrypcjami ze szczytami obitymi wypolerowaną metalową blachą.
W sztuce  rzeźbiarskiej natomiast dodatkiem do architektury sepulkralnej mamy do czynienia z tzw. domkami dusz.

Spełniały rolę podobną do konkubin występujących w okresie przejściowym. Wkładano takie domki do grobów.

Sztuka

Jeżeli chodzi o sztukę powstały w tym okresie dwie szkoły głównie pod kątem produkcji rzeźbiarskiej. Szkoła północy i południa. Na północy  powstawały najlepsze dzieła, których kompozycje były starannie wykończone a proporcje były znacznie lepsze od południa, które było całkowitym przeciwieństwem północy. Brakowało tu wzorców a co za tym idzie - wielkich dzieł. Przykładem jest posąg Mentuhotepa III.

   

Postać cechuje toporność, naiwność w wyrazie twarzy a także geometryczna forma. Jednak wkrótce nastąpiła znaczna poprawa gdy doszło do unifikacji stylu. Warsztaty artystyczne powoli odzyskiwały wysoki poziom artystyczny. Opierano się na jednolitych modelach i wzorach. Z czasem doprowadza się do perfekcji pracę nad szczegółami, a przede wszystkim odbija się to na hieroglifach i reliefach. Prace mają charakter oficjalny przez to pojawia się emblemat zjednoczenia dolnego i górnego Egiptu w postaci przewiązanego kręgosłupa roślinami symbolicznymi. 

Pojawia się jeszcze jedna nowość w sztuce dotycząca władcy Egiptu. W Starym Państwie faraon był bogiem, w Średnim Państwie już nie. Tutaj faraon jest traktowany na równi z bóstwem, przedstawiany obok  niego na tych samych prawach hierarchii. Widać to na reliefie - Sezostris III w biegu rytualnym przed bóstwem.

Przede wszystkim w sztuce brakowało majestatycznego spokoju. Do głosu dochodzi panujący w państwie nurt pesymistyczny. Portret króla Sezostrisa III jest przykładem, który reprezentuje zerwanie z obowiązującą zasadą portretu  syntetycznego. 

Jego oblicze pokryte jest bruzdami, powieki ciężko opadają na oczy, a pod nimi układają się woreczki. To wizerunek zatroskanego, rozczarowanego  człowieka przez którego przemawia melancholia. Prawdopodobnie jest jednym z większych osiągnięć sztuki Średniego Państwa. 

 W kwestiach malarstwa także zaistniało wiele zmian. Malowidła w grobowcach były znacznie większych rozmiarów niż w Starym Państwie. Stosowano tradycyjne ujęcia jednak schemat uległ zmianie. Kompozycja stała się bardziej zwarta, skupiona a figury umieszczone na mniejszej przestrzeni na przykład "ścinanie drzew".

Złotnictwo także stało się bardziej precyzyjne dodatkowo emanowało lekkością oraz pomysłowym rozmieszczeniem symboliki religijnej w zawieszkach.

Na tym się kończy historia Średniego Państwa w Egipcie a zaczyna historia Nowego, w którym to pojawia się mój ulubiony epizod amarneński a wraz z nim najpiękniejsza twarz Egiptu. Ale to dopiero następnym razem. 

Powoli wracam do działania twórczego i przygotowuje materiały na zajęcia plastyczno - praktyczne. ;) Wkrótce coś o ..... ha ! Nie powiem, bo to tajemnica, naturalnie do czasu....