Historia Sztuki - Starożytny Egipt

                       Stare Państwo i Okres Predynastyczny

Witajcie kochani ! Dzisiaj będzie o sztuce Egipskiej. Niestety informacji na ten temat jest bardzo dużo, dlatego postanowiłam  podzielić je na trzy części. Zaczynamy od tej pierwszej czyli okresu  Starego Państwa oraz tego co było przed nim. :)
Historia sztuki Egipskiej zaczyna się w okresie predynastycznym, a konkretnie późnopredynastycznym czyli około 3300 - 3100 r. p.n.e, kiedy to Menes-Narmer połączył Górny i Dolny Egipt. Był pierwszą historyczną postacią w kraju. Jego wstąpienie na tron rozpoczęło okres historyczny, a co za tym idzie rozwój sztuki i architektury w Egipcie. Jak wiadomo Egipt dzieli się na Stare Państwo, Średnie Państwo i Nowe Państwo, ale pomiędzy nimi pojawiają się także "okresy przejściowe", które także po kolei omówię.
W okresie predynastycznym natomiast uformowały się pierwsze cechy, zasady i reguły dotyczące sztuki, które przewijały się przez wszystkie okresy w Starożytnym Egipcie. Sztuka miała być wyrazicielką idei, musiała być zrozumiała i czytelna dla wszystkich, zwłaszcza dla tych którzy nie znali pisma. Stosowano perspektywę odrzutowaną, o której już wspominałam w sztuce Mezopotamii, oraz powstały pierwsze sarkofagi antropoidalne oraz prototypy późniejszych piramid.
Najsłynniejszymi przykładami tego okresu są reliefy- palety Narmera. Król przedstawiony jako największy. Im słabsze stanowisko osoby tym była mniejsza. Jest to jedna z cech charakterystycznych sztuki Egipskiej.

W tym okresie sztuka osiągnęła bardzo wysoki poziom, choć nie była to jeszcze sztuka wielka. Dowodem może być statuetka z łupku króla Chasechemui  lub stela króla Dżeta.

Pierwsi królowie i dostojnicy grzebani byli w grobowcach zwanych MASTABĄ. Wewnątrz znajdowały się kaplice i pomieszczenia z zastawą grobową. Przykładem jest mastaba Nebetki w Sakkara.

Charakterystyczną cechą mastaby jest konstrukcja schodkowa z trzech stron, a z czwartej ścięcie pionowe.
Pierwsze mastaby stały się prototypem późniejszych piramid.

STARE PAŃSTWO ( 2686 - 2181 r.p.n.e. )

 To epoka klasyczna, w której panował ogólny dobrobyt -rozkwit rzemiosła oraz przemysłu. Jest to czas kiedy to władza królewska podporządkowuje sobie kapłanów, a faraon jest równy Bogu- w sensie że nim jest. To czas największego rozkwitu  kultury i sztuki. Opracowano w tym czasie pewne prawidła, zasady i  normy także w zakresie budownictwa, które przetrwały do końca dziejów Egiptu.

Był to czas rozwoju architektury monumentalnej, którą wznoszono z kamienia. Każdy zespół architektoniczny był  odbiciem istniejących stosunków społecznych. Każdą piramidę zaczynano budować wraz z wstąpieniem na tron władcy. Nie była to praca niewolnicza. Ludzie mieli domy  i wracali do prac domowych po sezonie Nilowym. Przede wszystkim byli żywieni.
I tak oto powstały dwa rodzaje architektury w Starym Państwie: Sepulkralna i Sakralna.

Sepulkralna - związana ściśle z kultem zmarłych. Do niej można zaliczyć piramidę Dżesera w Sakkara, którą można traktować jako prototyp, jako że wykonana została bez okładziny, w stanie surowym, przez co sprawia wrażenie nie dokończonej.

Otaczały ją mury kamienne wewnątrz których znajdował się podwórzec, świątynia grobowa i kaplice. Przed piramidą ustawiony był SERDAB a w nim posąg króla. W kompleksie Dżesera pojawiają się KOLUMNY KANELUROWANE, widoczne poniżej w prawym dolnym rogu, a także  PÓŁKOLUMNY  o głowicach otwartych kwiatów lotosu, jak ten na zdjęciu po prawej. Niestety nie znalazłam zdjęcia z półkolumną lecz całą kolumną ale kapitel jest identyczny.  

Innym przykładem jest zespół architektoniczny piramid w Gizie.

To klasyczne rozwiązanie tego typu budowli. Z dolnej świątyni grobowej ( z numerem 5) droga biegła przez rampę ku górnej świątyni grobowej. Następnie znajdował się  główny korytarz, podwórzec centralny  i pięć nisz, z posągami zmarłego, a za nimi  kaplica ze ślepymi wrotami. Przy górnej świątyni wejście znajdowało się od strony północy. Wyraźnie jest tu zarysowana struktura społeczna. Największa piramida należała do władcy obok której znajdowały się mniejsze, należące do jego żon. Niedaleko przylegał zespół mastab - grobów wielmożów. 

MASTABA w Starym Państwie przestała być wspólną formą grobowca dla faraonów i wielmożów. Stała się grobowcem tylko dla wielmożów. To zmonumentalizowany kopiec jaki powstaje z ziemi lub piasku  zawsze ułożony w prostokątny kopczyk o ukośnych ścianach, ścięty na płasko od góry.

Składa się z trzech części. Podziemnej komory z sarkofagiem, pionowego szybu i części nadziemnej ze ślepymi wrotami. Nad nim znajduje się kamienna stela z inskrypcją. Nazwa wywodzi się z języka arabskiego, ponieważ przypominała kulturze arabskiej ławę. 

          Związane z kultem zmarłych są nie tylko same grobowce ale także świątynie grobowe. Przykładem jest świątynia grobowa Chefrena zbudowana z bloków czerwonego  granitu.

Bardzo rzuca się w oczy prosty styl świątyni i surowość formy, na którą składają się wielkie monolitowe FILARY. 

Architektura Sakralna - dotyczy kultu religijnego. Budowana w oparciu o wierzenia i chęć oddania czci danemu bogowi. Jednym z głównych kultów był solarny poświęcony bogowi słońca - Ra. Przykładem jest świątynia Niussery w Abusir.

Pojawił się tutaj dominujący element w formie OBELISKU, który wieńczył szeroki dziedziniec otoczony murem. W późniejszych okresach obeliski wznoszono przed PYLONAMI świątyń. Jest to rodzaj wysokiego słupa o czworobocznej podstawie zakończonego szpicem. 

Niestety budownictwo sakralne nie było budowane według jednej zasady. Każda świątynia kształtowana była inaczej w zależności od specyfiki kultu każdego z bóstw. Klasyczny wzorzec planu świątyni dopiero zrodził się w Nowym Państwie. 

Ostatnim wielkim dziełem architektury monumentalnej zapoczątkowanym przez Stare Państwo jest SFINKS- stworzenie przypominające lwa z ludzką głową wykonany z piaskowca. Głowa Sfinksa posiada 

rysy twarzy faraona Chefrena. Przykryta jest charakterystycznym nakryciem głowy w postaci chusty zwanej KLAFTEM.
W kwestiach dekoracji architektonicznych, które pojawiają się w tym okresie, mamy do czynienia z wcześniej wspomnianymi  półkolumnami z kapitelem w kształcie otwartego kwiatu lotosu oraz kolumnami kanelurowanymi, które znaleźć można przy piramidzie Dżesera. Ponad to pojawiają się kolumny zdobione kapitelem palmowym ( po lewej )  i lotosowym ( po prawej ) wykonywane z granitu.

Poza tym pojawiają się sklepienia kolebkowe, pochyłe oraz nadwieszone - wsparte na występach muru. Więcej na temat rodzajów sklepień opiszę podczas omawiania sztuki średniowiecznej.

Kanon 

W Starym Państwie zrodził się pewien kanon, który dotyczył malarstwa a także rzeźby. Jako że wielu ludzi nie znało pisma, przekazywano wiedzę i informacje za pomocą sekwencji obrazów żłobionych lub malowanych na ścianach świątyń tudzież innych budowli. Podobnie jak w Mezopotamii była to sztuka opowiadająca mająca na celu oddanie stosunków społecznych, hierarchii a przede wszystkim miała za zadanie gloryfikować  władcę oraz bogów. I tak oto wykształciły się trzy sposoby wyobrażania człowieka. Są nimi: malarstwo, płaskorzeźba i rzeźba. 

Malarstwo - W tej formie plastycznej przedstawiano człowieka na dwa sposoby. Siedzącego i kroczącego. Głowa zawsze ustawiona była z profilu, oko z przodu. Barki, ramiona i ręce z palcami także z przodu. Tors już ustawiony był frontalnie a w okolicach brzucha pojawiał się ponowny skręt, tak jakby pępek zaznaczony był na krańcu sylwety. U kobiety piersi zawsze były ustawione z profilu. Nogi u obu płci utrzymują profil od strony wewnętrznej. W Starym Państwie wybór padł na przedstawianie profilu prawego, tak więc postać siedziała, lub kroczyła na prawą stronę. Postacie były szerokie i rysowane na podstawie proporcji określanych za pomocą odpowiedniej ilości kratek. 

Postać krocząca mieściła się w 18 kratkach. Twarz zajmowała dwie, od szyi do kolana 10 kratek a od kolana do pięt 6 kratek. Postacie siedzące mieściły się w 15 kratkach. Dwie na twarz, od ramion do kolan 7 i od kolan do pięt 5 kratek.
Na poniższych przykładach doskonale widać zarys klasy społecznej. Największy był faraon, jego żony nieco mniejsze. Im niższą pozycję społeczną posiadała dana osoba, tym mniejszą ją przedstawiano.  Strój i ozdoby natomiast, niezależnie od okresu występowały zawsze.  Jedynie dzieci przedstawiano nago. W Starym Państwie na biodrach pojawiały się krótsze fartuszki, co zmieniało się w następnych okresach. Ciało mężczyzny malowano kolorem ciemnoceglastym, kobiety żłótym.

Płaskorzeźba- Bazowała na tych samych wytycznych co malarstwo.
Rzeźba - Dla klasy rządzącej przeznaczona była pozycja hieratyczna krocząca lub siedząca. Król przedstawiany był jako wiecznie młody. Przede wszystkim oficjalne portrety wykonywane były bez uczuć polegały na syntezie rysów twarzy, która była idealizowana. Postacie zawsze miały zaciśnięte pięści.
Przykładem jest posąg króla Chefrena.

Władca siedzący na tronie, z Horusem obejmującym klaft na jego głowie. Ręce na udach, jedna pięść zaciśnięta. Wiecznie młoda twarz patrzy w dal, nie wyrażając żadnych uczuć. Kolejnym przykładem jest "Triada Mykerynosa".

Mykerynos stoi pomiędzy boginią Hathor ( po lewej ) a kobietą będącą personifikacją nomu kynopolitańskiego. Faraon wiecznie młody, kroczący ma zaciśnięte pięści oraz idealizowane ciało.  rzeźba emanuje dostojeństwem.
W kwestiach techniki odlewu, znana już była w Starym Państwie, jednak stosowana do rzeźb mniejszego rozmiaru. Niektóre z nich były malowane jak na przykład rzeźby księcia Rahotepa i jego żony Nofret.

Obie postacie w pozycji siedzącej, hieratycznej. Dumne idealizowane twarze bez wyrazu i emocji. Książę posiada zaciśnięte pięści. Kolorystyka taka sama jak w malarstwie. Kolor skóry księcia pomalowany kolorem ciemnoceglastym, skóra jego żony w kolorze żółtym.
Klasie urzędniczej również przypisana była poza hieratyczna, siedząca lub krocząca, jednak pojawił się brak idealizacji. Urzędnicy już przedstawiani byli z wszelkimi defektami anatomicznymi. Przedstawiano ich wykonujących swoje czynności zgodne z przypisanymi im funkcjami. Przykładem są posągi skryby ( po lewej ) oraz księcia i dostojnika Hemona ( po prawej ).

Obie postacie jak widać przedstawione bez idealizacji, w pozycji hieratycznej. Skryba ukazany w trakcie wykonywania swej czynności, dostojnik Hemon w pozie rządzącej z zaciśniętą pięścią. Obaj przedstawieni z lekką tuszą. Fałdy skórne uwydatnione. Brakuje tutaj wiecznej młodości, która cechuje postaci faraonów. Obie rzeźby przedstawione w formie statycznej.
        Klasa pracująca natomiast nie posiadała żadnych przywilejów wśród rzeźby. Przedstawiana statycznie, ale w trakcie wykonywania czynności domowych. Brak idealizacji, wiecznej młodości czy hieratycznej pozy. Człowiek jako postać był nieważny. Liczyła się tylko praca, którą wykonywał. Np. kobieta przy żarnach.

Jeżeli chodzi o sztukę okresu Starego Państwa to by byłoby wszystko. Na raz następny przygotuję informacje na temat pierwszego okresu przejściowego oraz Średniego Państwa. :)  Wiem, że ostatnio brakuje plastyczno- praktycznych tematów. Wkrótce może jednak się coś pojawi kiedy uporam się z zamówieniami.
Wszelkie słowa zaznaczone dużymi literami znajdziecie w słowniczku sztuk pięknych  :)
Korzystałam z książki Nie tylko Piramidy...sztuka dawnego Egiptu Kazimierza Michałowskiego. Polecam dla uzupełnienia wiedzy. ;)