Rokoko - Nowy styl, czy kontynuacja baroku ?

Rokoko - styl, który pojawił się w okresie późnego baroku ( 1720 - 1790 ), najpierw we Francji, a następnie w pozostałych krajach europejskich, jest często nazywany "Nowym Stylem" lub "Kontynuacją Baroku". Te dwie, stojące wobec siebie w opozycji, nazwy pojawiły się w wyniku wielu kontrowersji dotyczących tego okresu. Z jednej strony rokoko cieszyło się wieloma nowymi i świeżymi rozwiązaniami architektoniczno - artystycznymi, a z drugiej wieloma podobieństwami, które łączyły tą epokę z barokiem. Tak na prawdę trudno rokoko nazwać epoką, gdyż nie było ono zupełnie odrębne. Rozwijało się obok innych nurtów sztuki XVIII wieku. Tak więc, rokoko będzie raczej stylem lub nurtem, który jest postrzegany jako nowy lub kontynuujący rozwiązania barokowe.

To, co łączyło rokoko z barokiem to przede wszystkim skłonność do dekoracji oraz dynamika. Brakowało również nowych rozwiązań w architekturze w kontekście ogólnej bryły, ale pojawiły się te drobne, które zmieniły nieco jej wizualny charakter. Myślę, że od tego właśnie warto rozpocząć notatkę.

Architektura

W okresie rokoko bardziej skupiano się na przebudowach niż tworzeniu nowych budowli. Nadal tryumfowała dynamika i choć ogólna bryła architektoniczna pozostała ta sama, pojawiły się drobne rozwiązania, które wprowadziły w tej dziedzinie odrobinę świeżości. Przede wszystkim pojawił się nowy podział wnętrz.

 

Jeżeli dobrze pamiętamy poprzednią notatkę z historii sztuki, w baroku mieliśmy do czynienia z układem amfiladowym pomieszczeń, które widać na zdjęciu obok ( przechodzi się z jednego pomieszczenia do drugiego w jednym ciągu ). Rokoko zrezygnowało z amfilad na rzecz korytarzy, które są powszechnie znane do dzisiaj, a pomieszczenia stały się bardziej kameralne. 
Wśród nich znane są gabinety oraz buduary.

Gabinet to niewielkie pomieszczenie, pozbawione zwykle osobnego wyjścia na korytarz. Gabinety przeznaczone były najczęściej na pokoje do pracy. Występują głównie w architekturze pałacowej.

Buduarem nazywamy niewielkich rozmiarów pokój kobiecy, który sytuowany był między salonem, a sypialnią. Kobiety spędzały w nim większość swojego czasu na typowo damskich zajęciach typu haftowanie, czytanie itp. Buduar był pomieszczeniem bogato zdobionym oraz umeblowanym, stosowany był również później w okresie klasycyzmu. Atmosfera takiego buduaru była frywolna z podtekstem seksualnym. Panowała pastelowa kolorystyka, o której jeszcze napiszę w dalszej części notatki. 

W przeciwieństwie do baroku rokoko propagowało asymetrie, ażur oraz pewną wyczuwalną lekkość w prezentowanych formach. Barok był również dynamiczny i dekoracyjny, ale nieco cięższy. W architekturze okresu rokoko często spotykamy ornamenty takie jak: Rocaille, kratki regencyjne- wstęgi.

Rocaille to ornament o fantazyjnej i asymetrycznej, nieregularnej formie, płynnych i strzępiastych konturach, imitujący kształty stylizowanych małżowin i muszli. Często stosowano go w rzemiośle artystycznym oraz architekturze wnętrz. 

Kratka regencyjna - wstęga jest to rodzaj ornamentu w postaci kratkowej wstęgi z przeplecionymi wiciami roślinnymi. W baroku występuje w kształcie kąta prostego  lub półokręgu, znany również pod nazwą "ornamentu cęgowego", w rokoko przybiera lżejszą formę, wplatany w kompozycje, wykorzystywany jest często do dekoracji ażurowych. 

Wnętrza architektoniczne nadal były bogato dekorowane złotym ornamentem, jednak pojawiła się nowa kolorystyka, która oscylowała w kolorach pastelowych. Były to jasne błękity, żółcienie, róże, fiolety, zielenie, również biel, która często kontrastowała z innymi kolorami. Także pojawiały się kremowe tonacje. Do tworzenia wykorzystywano drewno, marmur lub drewno okładane marmurem. Wnętrza były jasne z dużymi lustrami. W związku z tym, że trudno było mi znaleźć idealne przykłady z tamtego okresu, aby podać więcej przykładów wspomogłam się dodatkowo zdjęciem wnętrza, które przedstawia neorokoko ( konkretnie zdjęcie zamku w Łańcucie - podpisane ). Zdjęcie to jednak bardzo przybliża styl rokoko. 

Bardzo charakterystyczne dla okresu rokoka były meble na tzw. "sarnich nóżkach". Stoły, krzesła oraz inne elementy wystroju stały na zgrabnych i delikatnie profilowanych nogach, grubszych u nasady a węższych u dołu, które - niezwykle smukłe - przypominały nogi sarny.

Rokoko bardzo dobrze rozwinęło się w Niemczech i w Austrii. Styl rokoko można tam podziwiać nie tylko w pałacach, ale również i kościołach.

Poniżej pałac Sanssoucci w Poczdamie, który prezentuje piękną bryłę zewnętrzną architektury rokokowej. Kolorystyka cytrynowo żółta o płaskich ścianach zewnętrznych, które dekorowane są pilastrami w formie hermy zakończonej postacią Atlanta, podtrzymującego gzyms jak sklepienie niebieskie. Nad gzymsem attyka, w formie pseudo metopy przeplatanej zespołem tralek. Nad każdą pseudo metopą widnieje coś w postaci akroterionów, a każdy z nich różni się od siebie wielkością i formą. Pałac jest dekoracyjny ale nie do przesady. Wydaje się być lekki i delikatny w formie.

Pięknym przykładem architektury sakralnej jest wnętrze kościoła w Wies. Dużo bieli kontrastuje ze złotymi zdobieniami. Poza bielą dominujące kolory to pastelowe błękity i żółcie. 

Rokokową bryłę zewnętrzną reprezentuje kościół w Vierzehnheiligen. Fasada jest dwuwieżowa, wertykalna. Dekoracyjną jej częścią są gzymsy kordonowe oraz okna. Fasada lekko faluje w poziomie, wydaje się być lekka. 

Piękną budowlą jest pałac Zwinger w Dreźnie. Rezydencja ta przeznaczona była do wypoczynku. Rzuca się w oczy duża ilość galerii przeszklonych, które zaprojektowane zostały po to, by można było podziwiać we wnętrzu to, co dzieje się w ogrodzie. 

Rzeźba

W okresie Rokoko rzeźba uległa lekkiemu poruszeniu - wprowadzono lekkie i zwiewne układy o lekkiej tematyce nawiązującej do codzienności. Podczas gdy rzeźba barokowa, była dynamiczna, ciężka i często poruszała tematykę poważną w sztuce religijnej, jak i świeckiej, rokoko stroniło bardzo od tzw. gigantomanii, która miała na celu podkreślać wielkość władcy. W tym okresie rzeźby są ku uciesze ludzi i często zabawne, poruszające tematykę erotyczną, frywolną, a także uwzględniały układy taneczne. Od pompatycznych wielkich rzeźb preferowano drobną formę. Rzeźby tworzono ze stiuku lub drewna często polichromowanego. 
Najważniejszymi przedstawicielami rzeźby rokokowej byli: J.B. Pigalle, E.M. Falconet, J.Gunther, J. Pinsel, M. Polejowski.

Przykładem rzeźby z okresu rokoko jest "Afrodyta przykucnięta" Falconeta. Rzeźba jest realistyczna, oparta na liniach diagonalnych, a postać przedstawiona jest z gracją. Nie jest dynamiczna, a raczej delikatnie poruszona. Afrodyta układa pukiel włosów i z zalotnym uśmiechem siedzi sobie spoglądając w dal, może szykuje się do kąpieli?  Postać przedstawiona została w miarę realistyczne. Rysy twarzy jednak są bardzo dziecięce, co jest bardzo charakterystyczne dla Falconeta.

Innym dziełem tego autora jest zegar z trzema gracjami.  Widzimy na nim trzy kobiety o smukłych sylwetkach. Ponownie mamy do czynienia z dziecięcymi twarzami, podczas gdy reszta ciała wydaje się być oddana realistycznie, w lekkim poruszeniu. 

W okresie rokoko pojawiła się również drobna plastyka figuralna, także porcelana miała odpowiednie zdobienia. Bardzo popularna była porcelana dekorowana ornamentem chińskim znanym pod nazwą "Chinoiserie" 

Na zdjęciu obok można podziwiać szafę na delikatnych nogach, dekorowaną właśnie ornamentem chińskim. Do tego terminu wliczały się ornamenty w sensie dosłownym, ale również scenki rodzajowe.

Obok przykład drobnej porcelany - talerz wraz z filiżanką. Dekoracja przedstawia parę siedzącą na łonie natury. Tematyka lekka, codzienna, na którą po prostu miło się patrzy. 

Tutaj mamy przykład drobnej rzeźby figuralnej - bardzo popularnej w okresie rokoko - parę siedzącą na ławce. Widać lekkie poruszenie, obie postacie trzymają instrumenty i grają. Rzeźba jest realistyczna, elegancka, malarska ( głębokie żłobienia na sukni ), oparta na liniach poziomych i pionowych oraz diagonalnych ( skośnych ). Tematyka samego dzieła jest lekka, dotyczy codziennych czynności ludzi ówczesnej epoki. Patrzenie na nią przynosi miłe i pozytywne odczucia. 

Znaną rzeźbą tego okresu jest "Merkury", którego autorem jest Pigalle. Rzeźba jest lekka w odbiorze, a sama postać wykręcona w swym ułożeniu, co przypomina nieco figurę serpentinatę. Termin ten pojawił się już w starożytnej Grecji i oznaczał nienaturalny skręt ciała. Sporadycznie przewijał się przez kolejne epoki aż do teraz. Chociaż dla okresu rokoko ten układ postaci nie jest zbyt charakterystyczny, to jednak czasem widoczny. Rzeźba jest realistyczna, malarska ( głęboko ciosana ), oparta na układzie linii diagonalnych.

W Polsce rzeźba reprezentowana była przez J. Pinsela, M. Polejowskiego. Oboje dawali upust swej twórczości w tematyce sakralnej. Tak więc, stali w opozycji do lekkiej i frywolnej tematyki świeckiej. W tematyce sakralnej popularne były postacie oraz sceny z Pisma Świętego. 

Obok na zdjęciu widzimy rzeźbę Pinsela "Ofiara Abrahama". Rzeźba wykonana jest w drewnie. Bardzo przypomina rzeźby barokowe. Jest dynamiczna co widać w układzie, gestach postaci oraz szatach, które wydają się być twarde jakby ciosane były z blachy. Ciało przedstawione jest miękko z uwydatnioną muskulaturą. Mimo głębokich cięć na szatach, kojarzących się z rokoko, obie postacie zdają się być lekkie i zwiewne. 

W przypadku Macieja Polejowskiego możemy obserwować delikatniejsze ciosanie np. w rzeźbach z kościoła Bernardynów w Opatowie oraz w katedrze w Sandomierzu. Postacie realistycznie przedstawione, w delikatnym poruszeniu, twarze realistyczne. Szaty spływają spokojnie w dół. 

Malarstwo

W malarstwie dominowało malarstwo ścienne, dekoracyjne o tematyce Fetes galantes i Fetes champetres. 
Fetes galantes przedstawiała sceny dworskie, zabawy, koncerty. 

Fetes champetres przedstawiała sceny pasterskie, które wtedy stanowiły inspirację dla artystów.  Tematyka malarska również była lekka i często erotyczna, a malarstwo portretowe nie było sztywne tak jak w Baroku. Zamiast reprezentatywności pojawiły się intymne wizerunki w delikatnym kolorycie. 

Najważniejszymi przedstawicielami malarstwa byli: Watteau, F. Boucher, J.H. Fragonard, Canaletto, F.Guardi, S. Czechowicz, T. Kuntze. 

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych dzieł tego okresu jest obraz J.H. Fragonarda "Chuśtawka". Jak widać pojawia się w nim rokokowa kolorystyka w postaci pastelowo różowej sukienki i błękitno zielonkawego nieba. Kolorystyka jest ograniczona. Dominują tutaj błękity, zielenie, czernie oraz róże. Obraz jest bardziej linearny. 
Scena przedstawiona na obrazie zalicza się do tych z podtekstem erotycznym i jest dynamiczna, choć jednocześnie lekka i zwiewna w ruchach. Widać to szczególnie po sukni lekko unoszącej się w powietrzu. Tematyka lekka, nawiązująca do codziennych przyjemności. Dama huśta się na huśtawce, a dwóch markizów umila jej czas - jeden ją huśta, a drugi zagląda bezpruderyjnie pod spódnicę.

Innym przykładem jest obraz o tematyce bardziej erotycznej i jest nim "Odaliska" F. Bouchera. Piękna kolorystyka i realistyczny charakter dzieła oparty jest na delikatnym poruszeniu ciała. Można zaliczyć go do intymnych wizerunków w delikatnym kolorycie. Bardzo malarski oparty na liniach pionowych i poziomych. 

Trzecim przykładem malarstwa typowo pod Fetes champetres jest kolejny obraz Bouchera- "Łowienie ryb", który przedstawia wieśniaków nad jeziorem podczas prostej czynności. Lekka scenka rodzajowa o linearnym charakterze idealnie pasuje do tematyki dzieł rokokowych. 

 

Typowym przykładem dla nurtu Fetes galantes są sceny dworskie. Jego głównym przedstawicielem, ale również i twórcą był Watteau. Na obrazku widzimy grupę dworzan w leśnej scenerii, otoczonych fantastycznymi postaciami jakimi są małe Amorki. Obraz zatytułowany jest "Odjazd na Cyterę".

Tematyka lekka, swobodna, wzbudzająca pozytywne odczucia. 

Dla zainteresowanych tematyką rokoka mogę również polecić film "Maria Antonina" wyreżyserowany przez Sofię Coppolę. Może tego typu film nie jest najlepszą formą edukacji, ale na pewno pomoże wyobrazić sobie lepiej epokę, która widoczna jest szczególnie w ostatnich latach panowania tej historycznej postaci.  Maria Antonina poślubiła Ludwika Augusta jeszcze gdy barok był mocno zarysowany, natomiast lata panowania jako królowej Francji przypadły właśnie na rozkwit stylu rokoko. Niestety wraz z tragicznym końcem panowania Marii Antoniny oraz Ludwika Augusta, styl ten zakończył się, a na jego miejscu pojawił się nowy zwany klasycyzmem. Za klasycyzmem zbytnio nie przepadam, ale to już temat na zupełnie inną notatkę. 

Do napisania powyższego opracowania korzystałam z własnej wiedzy oraz notatek. Wspomagałam się również słownikiem terminologicznym do historii sztuki. 

Mam nadzieję, że wszystko przekazałam jasno i czytelnie.

Notatka nie stanowi pełnej wiedzy z tego okresu, a raczej jest jego ogólnym zarysem. W przypadku zdawania jakichkolwiek egzaminów sugeruję uzupełnić wiedzę bo mogłam pominąć parę kwestii, które dla określonego egzaminatora są istotne. 

To tyle na dzisiaj. Trzymajcie się cieplutko i do następnego!